ائرمنیستان-دا سوسیال-ایقتیصادی و سیاسی بؤهران درینلشیر

جنوبی قافقاز رئگیونو (بؤلگه سی) دونیانین ان ستراتئژی مؤوقئلریندن بیری ساییلیر. حاضیردا دونیانی بوروموش ایقتیصادی بؤهرانلا یاناشی رئگیونون بیر سیرا دؤولتلرینده سیاسی بؤهران حددینی آشماقدادیر. رئگیونون یئگانه دؤولتی اولاراق آذربایجان سئچدیگی اینکیشاف یولوندان بیر آن بئله دؤنمور، حدفله دیگی پریوریتئتلره سادیقلیک نوماییش ائتدیریر. بو ایسه آذربایجانین بوتون معنالاردا بؤلگه نین لیدئر دؤولتی اولدوغونو بیر داها تصدیق ائدیر و اینکیشافینی ستیموللاشدیریر.

بوتون بونلارین فونوندا رئگیونون دیگر بیر دؤولتینده- ائرمنیستاندا وضعیت گونو-گوندن پیسلشیر. ” اروپا شوراسی نین پارلامئنت آسسامبلئیاسی نین ائرمنیستانلا باغلی یئنی قطعنامه سی کیفایت قدر اوبیئکتیو سنددیر. چونکی اؤلکه ده کی وضعیتی تام عکس ائتدیریر ” . بو باره ده ائرمنیستاندا اینسان هاقلاری نین مودافیعه چیسی آرمئن آروتیان بیلدیریب. ” سند گؤستریر کی، ائرمنیستاندا هلل اولونمامیش پروبلئملر، هلل اولونانلاردان چوخدور. اؤلکه ده اولکی کیمی سیاسی دیالوق یوخدور، دؤزومسوزلوک موحیطی حؤکم سورور ” ،- دئیه آروتیان بیلدیریب.

ژوئن-ین ۲۴-ده آ.ش.پ.ا-نین (اروپا شوراسی پارلامئنت آسئمبلییاسی) یای سئسسییاسیندا آسسامبلئیانین اوللر قبول ائتدیگی قطعنامه لرین شرطلری نین ائرمنیستانین طرفیندن یئرینه یئتیریلمه سی مثله سی موزاکیره اولونوب. ایجلاس زامانی آ.ش.پ.ا ائرمنیستانلا باغلی یئنی قطعنامه قبول ائدیب. قطعنامه یه گؤره، ائرمنیستان، آسسامبلئیانین مونیتورینقی آلتیندا قالماقدا دوام ائده جک ائرمنیستاندا داغلیق قاراباغ موناقیشه سی نین نیظاملانماسینا دایر احوال-روحیییه اهمیتلی درجه ده یاخشیلاشیب. بو باره ده جومه آخشامی آتت-این مینسک قروپونون آمئریکالی همسدری مئتیو برایزا بیر گون اول داغلیق قاراباغ موناقیشه سینه دایر دانیشیقلار آپاردیقلاری ایرواندان باکییا گلدیکدن سونرا بیلدیریب. ” حساب ائدیرم کی، بو دانیشیقلار بعضی ایره لیلگیشلره گتیریب چیخاراجاق. اومید ائدیرم کی، آ.ب.ش، فرانسه و روسیه دانیشیقلارداکی ایره لیلگیشلره دایر اؤز ریلرینی G۸-ده بیلدیره جکلر ” ، - دئیه برایزا بیلدیریب.

روسیه ، آبش و فرانسه لیدئرلری آکویلده ” بؤیوک سککیزلر ” ساممیتینده داغلیق قاراباغا دایر بیانات قبول ائده بیلرلر. بو باره ده رف پرئزیدئنتی نین کؤمکچیسی آرکادی دوورکوویچ ژورنالیستلرله گؤروشونده بیلدیریب. ایکی جنوبی قافقاز اؤلکه سی آراسیندا موناقیشه ۱۹۸۸-جی ایلده ائرمنیستانین آذربایجانا قارشی اراضی ایدیعاسی ایره لی سورمه سی زمینینده یارانیب. آذربایجان تورپاقلاری نین یگیرمی فایزی، ینی داغلیق قاراباغ اراضیسی و بو اراضییه بیتیشیک ۷ رایون ائرمنیستان سیلاهلی قوووه لری نین ایشغالی آلتیندادیر.

۱۹۹۴-جو ایلده طرفلر آتشکس رئژیمینه دایر راضیلاشما الده ائدیبلر و او واختدان بری آتت-این مینسک قروپونون هیمایه سی آلتیندا، روسیه ، فرانسه و آبش-این همسدرلیگی ایله هله ده نتیجه سیز صولح دانیشیقلاری آپاریلیر. برایزانین سؤزلرینه اساسن، آذربایجان پرئزیدئنتی نین بیاناتی موناقیشه نین هللی اوزره ” چرچیوه سندی نین ” حاضیرلانماسی اوچون گؤزل زمین یارادیر. ” بیز بعضی بندلری ائرمنیستان طرفینی قانع ائتمه ین ” چرچیوه سندی ” نی حاضیرلامیشیق. لاکین اونلارین راضیلاشدیغی بندلر ده مؤوجوددور ” ، - دئیه همسدر قئید ائدیب.

برایزا حساب ائدیر کی، قاراباغ موناقیشه سی نین نیظاملانماسیندا موشاهیده ائدیلن ایره لیلگیشلر آذربایجان و ائرمنیستان پرئزیدئنتلری نین و هر ایکی خاریجی ایشلر نازیری نین اؤز ایشلرینه چوخ جیدی یاناشماسینا سوبوتدور. هر بیر اؤلکه بو موناقیشه نین صولح یولو ایله هللینی ایسته ییر. ” آذربایجان و ائرمنیستان پرئزیدئنتلری آراسیندا نؤوبتی دانیشیقلار موسکوادا کئچیریله جک ” ،- دئیه او بیلدیریب. ” ایرواندا چوخ کونستروکتیو دانیشیقلار کئچیریلیب و بیز نؤوبتی دفعه ایره لیلگیشین الده اولونماسینا ایمکان یاراداجاق بو خاراکتئرلی دانیشیقلارین باکیدا دا کئچیریلمه سینه اومید ائدیریک ” ،- دئیه فرانسه لی همسدر بئرنار فاسیئ ژورنالیستلره موصاحیبه سینده بیلدیریب.

حاضیردا دونیانی بوروموش ایقتیصادی بؤهرانلا یاناشی رئگیونون بیر سیرا دؤولتلرینده سیاسی بؤهران دا اؤز حددینی آشماقدادیر. رئگیونون یئگانه دؤولتی اولاراق آذربایجان سئچدیگی اینکیشاف یولوندان بیر آن بئله دؤنمور، حدفله دیگی پریوریتئتلره سادیقلیک نوماییش ائتدیریر. بو ایسه آذربایجانین بوتون معنالاردا بؤلگه نین لیدئر دؤولتی اولدوغونو بیر داها تصدیق ائدیر و اینکیشافینی ستیموللاشدیریر. بوتون بونلارین فونوندا رئگیونون دیگر بیر دؤولتینده- ائرمنیستاندا وضعیت گونو-گوندن پیسلشیر. اؤلکه ده سیاسی-ایقتیصادی بؤهران پیک حددینه چاتیب. اگر اؤتن ایلین فئورالیندا کئچیریلن پرئزیدئنت سئچکیلری نین آردیندان یاشانانلار اؤلکه ده حربی قوتبلشمه نی داها دا گوجلندیرمیشدیسه، قلوبال ایقتیصادی بؤهران حربی خونتانین ایعانه لر حسابینا فورمالاشدیردیغی دؤولت بودجه سی نین ده بوش قالماسینا یول آچیب. هم خالق، هم ده حاکیمیتده اولان ائشالونون اؤزو بو حاکیمیتین پئرسپئکتیوینه اینانمیر. بو گون ائرمنیستان تام آسیلی وضعیته دوشوب. اؤلکه نین بوتون اینفراستروکتورلاری، دمیر یوللاری، حتّی تیجارت سئکتورو دا خاریجیلرین نزارتینده دیر. بو ایسه اؤلکه نین اساس سوتونلارینی لاخلادیر، خاریجیلر سادجه، اؤز پوللارینی آرتیرماقلا مشغولدور. حاضیردا ائرمنیستاندا میللی ماراقلاری قورویان بیر سدد بئله یوخدور. حاکیمیت ایسه خالقین غضبی نین قارشیسینا یالنیز هاوادارلاری نین سیلاهلاری ایله چیخیر. بونون نتیجه سیدیر کی، حاضیردا ائرمنیستاندان خاریجه ایشچی آخینی خئیلی درجه ده یوکسه لیب. هم سیاسی تزییقلردن، هم ده آجلیقدان جانا گلن ائرمنیستان وطنداشلاری اؤلکه نی ترک ائتمک مجبوریتینده دیرلر.

بیر مودت اؤنجه آپاریجی ستاتیستیکا مرکزلری ائرمنیستاندا هر بئش نفردن دؤردونون یاریاج، غئیری-نورمال وضعیتده یاشادیغینی بیلدیرمیشدیلر. عئینی زاماندا، ایقتیدار حاکیمیتی الده ساخلاماق و موخالیفتی سیخیشدیرماق اوچون رئپرئسسیو واسیطه لردن ایستیفاده ائدیر. بوندان باشقا، ائرمنیستان حاکیمیتی اؤلکه ده فیکیر آزادلیغی نین مهدودلاشدیریلماسی ایستیقامتینده ” یوکسک فاللیق ” نوماییش ائتدیریر. تبیی کی، ائرمنیستانین بو دوروما دوشمه سی نین ان بؤیوک سببلریندن بیری، بلکه ده بیرینجیسی ایشغالچی سییاستیدیر.

تئررورچو اؤلکه آذربایجان تورپاقلاری نین ۲۰ فایزینی ایشغال آلتیندا ساخلاماقلا، دیگر قونشوسو تورکییه یه قارشی قوندارما ” سویقیریمی ” و تورپاق ایدیعالاری ایره لی سورمکله اؤزونو بؤلگه نین بیر حیصه سی اولماق شانسیندان محروم ائدیب. بو ایسه اؤلکه ده خالقلا حاکیمیت آراسیندا موناسیبتلرین داها دا کسکینلشمسینه یول آچیر. سیاسی بؤهرانلا یاناشی قلوبال ایقتیصادی بؤهران دا ائرمنیستاندا وضعیتین ان پیس حدده چاتماسیندا آز رول اوینامیر. بیر طرفدن حاکیمیتین آنتی-بؤهران پروقرامی نین اولماماسی، بؤهرانین تاثیرلرینی آرادان قالدیرماق اوچون هانسیسا رئسورسلارا و یا احتیاطا مالیک اولماماق، دیگر طرفدن، بودجه نی فورمالاشدیران ایعانه لرین دایاندیریلماسی و آزالدیلماسی ائرمنیستانی دالانا دیره ییب.

ائرمنیستاندا یوخسوللوغون سویییه سی نین ۵۰ فایزدن آرتیق اولدوغونو نظره آلساق، قارشیداکی دؤورده اؤلکه نی هانسی پروبلئملرین گؤزلیه جگینی پروقنوزلاشدیرماق ائله ده چتین اولماز. بو گون ائرمنیستاندا اورتا آیلیق امکهاققی ۶۰ دوللاردان آشاغیدیر. تقاودلرین حجمی ایسه، دئمک اولار کی، ۲۰ دوللارا برابردیر. ۲۰۰۸-جی ایلده ائرمنیستانا قویولان اینوئستیسییانین حجمی ۱۱۵ میلیون دوللار اولوب. دؤولتین عومومداخیلی محصول حجمی ایسه ۸ میلیارد دوللار اولوب. ۲۰۰۹-جو ایل بودجه سی ایسه ۲ میلیارد دوللاردان بیر آز آرتیقدیر. ایکینجی بیر طرفدن، ائرمنیستانین میللی والیوتاسی اولان درام آرتیق اؤز دیرینی تام شکیلده ایتیریب و اؤلکه ده اینفلیاسییا قارشیسیالینماز حدده چاتیب. ائرمنیستان آرتیق اوچورومون کناریندادیر. خاریجی هاوادارلارین مالیییه دستگینی کسمسی اؤلکه ده یئنی اینقیلابی آب-هاوانین یارانماسینا و حاکیمیته قارشی اعتیراض دالغاسی نین آرتماسینا شرایت یارادیر. بو خالق صفالت ایشینده یاشاماقدان بئزیب. 

ائرمنیستان اهالیسی نین بؤیوک اکثریتی آرتیق اؤلکه ده کی وضعیتین گئت-گئده آغیرلاشماسی نین اساس سببینی قاراباغ موناقیشه سی نین هلل اولونماماسیندا گؤرور کی، بونون دا اساس سببکاری حاضیرکی ایقتیداردیر. آذربایجان پرئزیدئنتی ایلهام الییئوین یوروتدویو خاریجی سییاست دوشمن اؤلکه نی دالانا دیره ییب. بیر-بریری نین آردینجا مغلوبیتلر سئرییاسینا ” قوناق اولان ” ایشغالچی اؤلکه محو اولماق اوزره دیر.

آذربایجانا سیاسی، ایقتیصادی، تبلیغاتی و دیگر ساهه لرده مغلوب اولان ائرمنیستانین کؤمگینه هئچ خاریجده کی ائرمنی لوببیسی بئله چاتا بیلمیر. سون ستاتیستیکالارا گؤره ائرمنیستان اهالیسی نین بؤیوک حیصه سی اؤلکه نی ترک ائدیب. یئرده قالانلار ایسه قونشو گورجوستاندا هامباللیق ائتمکله مشغولدورلار. کریتیکلیگین سون حددی ایسه حاضیردا حؤکم سورن قارلی-شاختالی هاوا شرایتیندن سونرا یارانیب. ائرمنیلر سویوقدان دونوب اؤلمه یه محکوم ائدیلیب. چؤرک نؤوبه لرینده اؤلنلر وار. بوتون ائرمنیلر آرتیق آنالییب کی، آذربایجانسیز ائرمنیستان یاشایا بیلمز. محض آذربایجانلا موحاریبه وضعیتینده اولماسی ائرمنیستانی بوتون رئگیونال و بین الخالق لاییهه لردن کناردا قویوب. ائرمنیستان اؤزو-اؤزونو محوه سوروکله ییر. قونشو اؤلکه رهبرلری و خالقی یاخشی باشا دوشور کی، آذربایجان بیر قاریش دا تورپاغینی گوزشته گئتمیه جک. ائرمنیستانا تاریخ بویو ایندیکی اراضیسی قدر تورپاق وئریلیب. گئج-تئز ایشغال اولونموش تورپاقلار قایتاریلاجاق- بو حاقیقتی آرتیق آنلاییبلار.

دونیانین بؤیوک دؤولتلری نین باشچیلار و بین الخالق تشکیلات رهبرلری نین سون آچیقلامالاری دا گؤستریر کی، دونیا بیرلیگی آذربایجانین عدالتلی مؤوقئیینی دستکله ییر. ائرمنیلرین ان چوخ گووندیکلری روسیه نین دؤولت باشچیسی دمیتری مئدوئدیئو ده باکیدا سفرده اولارکن موناقیشه نین اراضی بوتؤولولو و بمت قطعنامه لری چرچیوه سینده هللی نین واجیبلیگینی گؤستردی. بئله لیکله، واخت ائرمنیستانین علئیه اینه ایشله ییر. کئچن هر بیر آن ایسه آذربایجانین دوشمن اؤلکه دن بیر آز داها گوجلنمه سینه گتیریب چیخاریر. بیر چوخ خاریجی ائکسپئرتلر قئید ائدیرلر کی، مؤوجود ایجتیمای-سیاسی و ایقتیصادی وضعیت ائرمنیستان سییاستی نین دییشمه سینی شرطلندیره جک. بو دییشیکلیک و بو ایل ایشغالچی اؤلکه اوچون تام محو اولماقدان خیلاص اولماق یولوندا سونونجو شانس اولاجاق. بو باره ده آذربایجان پرئزیدئنتی ایلهام الییئو ده ائیهام ووروب. ۲۰۱۰-جو ایلدک پروبلئم هلل اولونمالیدیر، یوخسا تئررورچو رئژیم باشا دوشدویو فورمادا باشا سالیناجاق. ائرمنیستاندا هم ایقتیدار، هم ده خالق بو حاقیقتی آنلاییب. بو سببدن ده، بو ایل مثله نین هللی اوچون یاراناجاق سون شانسدان ایستیفاده ائتممگین ائرمنیستان اوچون داها آغیر فاجیعه لره گتیریب چاخیریجاغینی بو اؤلکه ده هامی آنلاییر.

ائرمنیستاندا اولان خاریجی موخبیرلرین وئردیگی معلوماتا گؤره، ائرمنیلری قاراباغ مثله سی آرتیق دئمک اولار کی، ماراقلاندیرمیر. اهالی نین سوسیال وضعیتی او درجه ده آغیردیر کی، بو باره ده دوشونمه یه بئله واخت یوخدور. بو او دئمکدیر کی، ایشغال ائتدیگی تورپاقلارین بوشالدیلماسی هاقدا موقاویله ایمضالانسا، ائرمنی جمعیتی بونا سرت رئاکسییا گؤسترمیه جک، عکسینه سئوینه جکلر. چونکی، اؤلکه نین ایقتیصادی بلوکادادان چیخماسی، رئگیونون ستراتئژی مؤوقئلرده یئرلشن لیدئر دؤولتلری- آذربایجان و تورکییه ایله سرحدلرین آچیلماسی ائرمنیلری صفالت ایچینده یاشاماقدان خیلاص ائده بیلر.

باخ، سونونجو شانس بودور. طالعیین یاراتدیغی و آذربایجانین اونلارا وئردیگی سونونجو شانس 

 

siaخبرآگنتیندن